Soms is het wonderlijk hoe dingen bij elkaar komen en voel ik mij als een kind zo blij. Zo werd ik onlangs door Peter Swart van het Westfries archief geattendeerd op een veiling in Amsterdam. Aldaar was een portret ter veiling gebracht van Petronella Wilhelmina van der Zaag (en haar man Bastiaan van Gogh). Petronella Wilhelmina van der Zaag werd in 1759 in Zuidland geboren als dochter van de predikant Johannes van der Zaag die van 1749 tot 1788 het dorp op Voorne-Putten geestelijk leidde.
Wie mijn schrijfsels al langer volgt, klinkt de naam van Petronella, of eigenlijk Pietje van der Zaag, wellicht bekend in de oren. Pietje is verantwoordelijk voor het verlies van een paar jaar van mijn vrije tijd. Voor wie hier per ongeluk voor het eerst komt, een hele korte samenvatting: zo’n zes jaar geleden vond ik een brief uit 1780, gestuurd naar Zuidland, afkomstig van haar verloofde die gestationeerd was op het oorlogsschip ‘Mars’, gelegen bij Sint Eustatius in het Caribisch gebied. Die brief was het begin van een zoektocht en onderzoek wat in 2021 resulteerde in het verschijnen van het boek De laatste reis van de Mars, dat ik samen met mijn dochter Anne heb geschreven.
Commercieel geen succces, dat is historisch onderzoek zelden. Dat ligt natuurlijk vooral aan mijn eigenwijze ik, die dit project helemaal zelf wilde doen (dat is een verbloemende manier om te zeggen dat geen uitgeverij er brood in zag). Het verhaal vond ik te mooi om te laten liggen en zo denk ik er nog steeds over. Het was een lang en intensief traject, maar het is zo ontzettend leuk, interessant, boeiend en leerzaam geweest, dat ik het zo weer zou doen.
Maar dat terzijde, Pietje van der Zaag uit Zuidland. Ze is het begin geweest van mijn obsessie met de Mars en de brief die naar haar werd geschreven ken ik onderhand uit mijn hoofd.
Haar verloofde, die niet met naam in de brief stond vermeld, werd pas jaren later door mij ontmaskerd en bleek Jan Andries de Bruijn te zijn; zoon van de chirurgijn in Zuidland en cadet (officier in opleiding) op de Mars. Ondanks dat hij de orkaan van 1780 (30.000 doden), de zeeslag met de Engelsen (1781) en de gevangenschap op St. Kitts onder slechte omstandigheden overleefde en terugkeerde naar Holland, trouwde Pietje niet met hem. Uiteindelijk huwde ze met Bastiaan van Gogh en vertrok naar Den Haag.
En nu heeft ze ineens een gezicht gekregen.
Tijdens het onderzoek naar de Mars heb ik van een aantal personen een portret gevonden. Dit waren voornamelijk de officieren, mensen van goede komaf. Dat lag in de lijn der verwachting. Evenals dat ik verwacht dat er van andere officieren mogelijk later ook nog wel een portret opduikt.
Maar nooit had ik voor mogelijk gehouden dat ik een portret van Pietje van der Zaag zou tegenkomen. Het is eigenlijk dubbel feest want het is een mooie trofee omdat zij het begin van Mars-avontuur is geweest, maar tevens omdat dit vermoedelijk het oudste portret van iemand uit Zuidland is.
Het is een boerendorp met ook vroeger maar weinig notabelen. Ik zit al twintig jaar bij de historische Vereniging Zuytlant en doe evenlang onderzoek naar de bevolking en geschiedenis en Pietje is tot nu toe de enige geportretteerde uit de 18e eeuw die is geboren in Zuidland.
Dit schilderij, vermoedelijk vervaardigd in het begin van de 19e eeuw, is onderdeel van een duo, samen met haar man.
Dit houdt waarschijnlijk in dat er geen (geinteresseerde) familie meer is en het schilderij ergens anders terecht moet komen. Zou ik dat moeten zijn? Of behoort het meer bij de Historische Vereniging of bij het Streekarchief? Ik heb eerlijk gezegd geen idee. Ik voel misschien een soort morele verplichting maar geen binding en is het ook niet dat ik liggende gelden heb (ik betaal nog steeds mijn Mars-avontuur af).
Waar dit schilderij ook terecht komt, Pietje van der Zaag heeft een gezicht gekregen en dat nemen ze mij en ook Zuidland niet meer af.
