Ongeveer vier jaar heeft het geduurd maar gisteravond had ik ineens de doorbraak. Vier jaar lang werd ik geintrigeerd door een brief uit 1780 en vooral door de briefschrijver. Wie was hij toch? Ik had het aantal kandidaten al teruggebracht naar een stuk of tien, maar gisteren vond ik dan eindelijk het stukje informatie waarmee ik kon vaststellen wie de brief aan die lieve Pietertje van der Zaag in Zuidland had geschreven.
Vier jaar geleden begon mijn ‘Mars’ obsessie met deze brief. Het gehele verhaal van toen kunt u hier lezen.
De briefschrijver bleef vier jaar lang ‘anoniem’ en ook toen het boek over de Mars in 2021 naar de drukker ging, was het mij niet gelukt de afzender te achterhalen.
De Universiteit van Leiden (die de brievenstudie via het Brieven als Buit project hadden gedaan) hield het bij Bastiaan van Gogh, de man met wie Pietertje van der Zaag vijf jaar later huwde. Echter had ik al vastgesteld dat Bastiaan van Gogh niet op de Mars zat en niet de briefschrijver kon zijn. Wie het dan wel was, daar moest ik het antwoord op schuldig blijven. Aan de brief kon je wel afleiden dat het geen ‘gewoon’ volk was als een matroos of soldaat. Daarmee viel driekwart van de bemanning van 418 af. Dat het om een officier ging, leek het meest aannemelijke, aangezien de briefschrijver refereerde aan een examen dat hij had moeten afleggen. Van een aantal officieren had ik andere brieven en een handschriftvergelijking deed hen ook afvallen.
Tevens vroeg de briefschrijver aan Pietertje om de groeten te doen aan een aantal mensen; dat impliceerde dat hij een binding had met Pietertje’s familie en/of Zuidland. Maar zoals al aangegeven, ondanks uitgebreid onderzoek kwam ik er niet uit. Tot gisteren.
Over mijn Don Quichote-achtige queste naar de Prize Papers kunt in in andere artikelen op deze website lezen, maar in een batch scans die wel online te vinden is (HCA30-340) vond ik een aantal documenten die betrekking hadden op de Mars. Het was een overzichtje van betalingen gedaan door de officieren aan verwanten. Deze betalingen werden uitgevoerd door scheepsschrijver Laurentius Beudt en bij hetzelfde document zaten ook schuldbekentenissen van die officieren aan Beudt.
Op het overzichtje (zie ook de afbeelding hieronder) is te lezen dat de luitenant J.A. de Bruijn geld vermaakt aan J. de Bruijn in Zuidland. Hiermee was de link met Zuidland gelegd. Als mister Stamboom van Zuidland vroeg ik mij toch af hoe ik deze had gemist. Eigenlijk was het simpel verklaarbaar. J. de Bruijn was chirurgijn in Zuidland van 1773 tot 1785. In die periode werd er binnen dat gezin niet gehuwd, gedoopt of begraven en daardoor is hij onder de ‘stamboom’ radar gebleven. Chirurgijn Jan de Bruijn had een zoon, Jan Andries de Bruijn, geboren te Bleiswijk in 1762, precies de goede leeftijd voor een cadet want toen Jan Andries de Bruijn in 1780 aan boord van de Mars kwam was hij nog cadet. Niet veel later werd hij bevorderd tot luitenant. (artikel gaat verder onder de afbeelding).
overzicht van betalingen, opgesteld door scheepsschrijver Laurenitius Beudt.
(HCA30-340-507).
Jan Andries kwam in 1773 in Zuidland wonen. Een klein dorp van 1500 inwoners met veel agrariers, vlassers en verder weinig. Als zoon van de chirurgijn behoorde hij tot de notabelen van het dorp, net zoals Pietertje van der Zaag die de dochter van de predikant was. Op die manier zal het bijna vanzelfsprekend zijn geweest dat de twee elkaar vonden.
Jan Andries vertrok al snel naar de marine, want in 1774 diende hij als 12 jarige appointe (beginnend officier) op het Rotterdamse oorlogsschip Thetis. Waarom hij daar terecht kwam valt ook te verklaren, want zijn opa was Andries de Bruijn, kapitein bij de Rotterdamse marine. De kapitein had echter een niet zo’n gelukkige carriere. In 1778 werd hij ontheven van zijn commando over de Thetis omdat hij de Franse autoriteiten had belogen over de gezondheidstoestand van zijn schip. Er waren veel (besmettelijke) zieken aan boord maar door dit te verzwijgen hoopte men uit de quarantaine te mogen en zo aan land te kunnen. Hiermee had hij de gehele stad Toulon in gevaar gebracht. Blijkbaar werd hij niet zwaar gestraft want in 1781 had hij het commando over de Prins Willem (515 koppen) maar liet hij deze bij Texel vastlopen, net op het moment dat admiraal Zoutman het schip zo hard nodig had tijdens de Vierde Engelse oorlog.
Jan Andries was zelf ook geen voorbeeld officier gedurende zijn tijd op de Mars. Hij maakte zich regelmatig schuldig aan brutaliteiten tegen meerderen en had zelfs een mede-luitenant in het gezicht geslagen waarvoor hij meerdere nachten in de scheepsgevangenis verbleef. Na zijn Mars avontuur heb ik ‘m ook niet kunnen vinden als commandant van een schip (behalve een wachtschip) dus lijkt zijn marine-carriere niet erg te zijn gelukt. Wellicht is zijn temperament er mede schuld aan dat ook zijn verloving met Pietertje van der Zaag werd afgebroken, want zoals vermeld huwde zij in 1785 een ander. Over het lot van Jan Andries is mij vooralsnog niets bekend. Geen wanneer en waar hij is overleden en of hij gehuwd was. Dat is ook weer zo’n puzzelstukje dat gevonden dient te worden.
Ander vraagstuk is waarom scheepsschrijver Laurentius Beudt deze documenten met een ander schip meestuurde. Het document is namelijk gedateerd op 31 januari 1781 en de Mars vertrok zelf op 1 februari 1781 vanuit Sint Eustatius naar Holland. Vermoedelijk een stukje risicospreiding. Hoe dan ook heeft het niet gewerkt want net als de Mars viel ook dit document in handen van de Engelsen en zou het Holland nooit bereiken.
(afbeelding: schuldbekentenis van J.A. de Bruijn aan Laurentius Beudt. HCA30-340-507). De tekst is vermoedelijk opgesteld door Beudt. De handtekening is van Jan Andries de Bruijn zelf.)
